عوامل محیطی
شکل(۱-۱): مدل مفهومی
فصل دوم
مروری بر تحقیقات انجام شده
۲-۱- مقدمه
توسعه تکنولوژی یکی از مهمترین ویژگی های سبز فایل است و دولت الکترونیک به معنی پذیرش تکنولوژی ها توسط دولت به منظور افزایش کارایی و بهره وری خدمات عمومی می باشد در سالهای اخیر دولت های مختلف جهان با در پیش گرفتن اجرای سیاستهای دولت الکترونیک و پروژه های فناوری اطلاعات به پیشرفت های چشم گیری در نحوه ارائه سرویس های خدمات مجازی به شهروندان خود دست یافته اند. موضوع دولت الکترونیک توجه بسیاری از مجامع تصمیم گیری عمومی را به دلیل کارایی خود در تمرکز زدایی و آسان سازی ارائه ی خدمات عمومی به خود جلب کرده است (رودنی وهمکاران^[۱۳] ، ۲۰۰۸). دولت ها بر این مهم پافشاری می کنند که شهروندان از طریق دسترسی الکترونیک از خدمات عمومی ارائه شده استفاده کرده و از مزایای عصر دیجیتال خود را بهره مند سازند چنین سرویس های الکترونیکی به موفقیت کل سازمان از طریق جلب رضایت مشتری و بالا بردن ضریب نفوذ خدمات دولتی در مناطق دورتر از مرکز کمک شایانی می کند (منگ و همکاران^[۱۴]، ۲۰۰۹).
۲-۲- بخش اول: دولت
۲-۲-۱- تعریف دولت
واژه دولت^[۱۵] از ریشه لاتینی استیر^[۱۶] به معنی ایستادن و به صورت دقیقتر از واژه استیتس^[۱۷] به معنی وضع مستقر و پابرجا گرفته شده است. امروزه در زبان انگلیسی واژه شان یا منزلت به همان معنای اصلی لاتینی آن به کار برده می شود. این لفظ معمولا به چیزی اطلاق می شود که مستقر، پابرجا و در وضع خاصی ثابت یا پایدار باشد. مشتقات این کلمه مانند ایستا یا ثابت نیز همین معنا را می رسانند (مسروری،۱۳۸۸، ص۱۲).
مجموعه ای از مفاهیم در خصوص دولت در قرون میانه پدیدار شد و استقرار یافت. مقام و منزلت به معنی پایگاه فرد در جامعه و تعهدات و امتیازات وابسته بدان تلقی می شد، بنابراین متضمن مفاهیم مرتبه اجتماعی، قدرت و منصب بود و با مالکیت، به ویژه مالکیت ارضی ارتباط داشت و اغلب از طریق نشانهای نجابت و افتخار نمایش داده می شد (شفازند،۱۳۸۷).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۲-۲- پیشینه تشکیل دولت
از زمان های پیش ابناء بشر، برای تشکیل اجتماعات بزرگتر، دور یکدیگر گرد آمدند. آغاز این اجتماعات به خانواده و گروه های خویشاوندی، باز می گردد که کم کم زمینه ساز تشکیل دولت به معنای جدید آن شده است. برای اینکه دولتی به وجود آید، افراد و گروه ها باید اختیارات و قدرت در زمینه های کلیدی و مهم، نظیر دفاع را به یک کارگزار عمومی محول کنند و این کارگزار باید بتواند قدرت خود را بر تمام سازمان ها در داخل قلمرو تعیین شده اعمال نماید.
دولت ها بسته به ترکیب عواملی چون فرهنگ، موهبت های طبیعی، فرصت های تجاری و توزیع قدرت در شکل ها و اندازه های مختلف بوده و هستند. برای مثال، پایه های دولت قدیم آتن را، استعمار و نظام بزرگی تشکیل می داد. همچنین مشاهده می شود که ساختارهای مشخص تر دولت در شرق، در زمان های خیلی دور، بر مالکیت دولتی زمین مبتنی بوده است و یا در امپراطوری چین و دولت مغول و هند، نظام های بسیار پیشرفته اداری و مالیاتی، ویژگی دولت ها بوده است. در این مناطق مالکیت اراضی دولتی و وجود بوروکراسی پیچیده، پیدایش دولت به معنای جدید و نیز اقتصادی مبتنی بر بازار را برای مدتی به تعویق انداخت (برادران شرکاء،۱۳۸۲، ص۱۵).
۲-۳- بخش دوم: فناوری اطلاعات
۲-۳-۱- تعریف فناوری اطلاعات و ارتباطات:
فناوری اطلاعات^[۱۸]به مجموعه‏ی به ‏هم پیوسته‏ای از روش‏ها،سخت‏افزارها نرم‏افزارها و تجهیزات ارتباطی ‏اطلاق می‏شود که اطلاعات را در اشکال گوناگون (صدا، تصویر و متن) گردآوری، ذخیره ‏سازی، بازیابی، پردازش، انتقال و یا عرضه می‏کنند. فناوری اطلاعات مانند محور مرکز مجموعه‏ای از فعالیت‏های هدایت شده است که‏ کنترل، مدیریت، بهره‏وری، تولید، آموزش و ارتقای یک سیستم، با یک مرکزیت را به عهده دارد (شاه منصوری،۱۳۸۴، ص۱۴).
در واقع فناوری اطلاعات و ارتباطات از تلفیق سه حوزه اطلاعات، کامپیوتر و ارتباطات پدیدآمده است.
۲-۳-۲- پیشینه فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات همانطور که به‌ وسیله انجمن فناوری اطلاعات آمریکا^[۱۹] تعریف شده‌ است، «به مطالعه، طراحی، توسعه، پیاده‌سازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصاً برنامه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزار رایانه می‌پردازد». به طور کوتاه، فناوری اطلاعات با مسائلی مانند استفاده از رایانه‌های الکترونیکی و نرم‌افزار سروکار دارد تا تبدیل، ذخیره، حفاظت، پردازش، انتقال و بازیابی اطلاعات به شکلی مطمئن و امن انجام پذیرد. اخیراً تغییر اندکی در این عبارت داده می‌شود تا این اصطلاح به طور روشن دایره ارتباطات مخابراتی را نیز شامل گردد. بنابراین عده‌ای بیشتر مایلند تا عبارت «فناوری اطلاعات و ارتباطات»^[۲۰] یا به اختصارICT را به کار برند(سپهری،۱۳۸۱، ص۴).
فناوری اطلاعات بسیار از علم رایانه وسیع‌تر(و پیچیدهتر)است. این اصطلاح در دهه ۱۹۹۰ جایگزین اصطلاحات پردازش داده‌ها و سیستم‌های اطلاعات مدیریت شد که در دهه‌ های ۱۹۷۰ و ۱۹۶۰ بسیار رایج بودند. فناوری اطلاعات معمولاً به کلیه فناوری هایی اشاره دارد که در پنج حوزه جمعآوری، ذخیره سازی، پردازش، انتقال و نمایش اطلاعات کاربرد دارند. (ویکیپدیا،۲۰۱۲، ص ۱).
۲-۴- بخش سوم: دولت الکترونیک
۲-۴-۱- چگونگی شکل گیری دولت الکترونیک
پس از شکل گیری شبکه رایانه ای در سطح محدود و وسیع، از اوایل ۱۹۹۰ میلادی شرکت های خصوصی شروع به ارائه خدمات متنوعی از طریق شبکه نمودند، که از بین آن ها می توان به موارد زیر اشاره نمود: امکان بررسی و مشاهده کالا از طریق اینترنت، امکان سفارش خرید و ارائه نظرات و شکایات به مسئولان مربوطه در سال ۱۹۹۰ دولت ایالات متحده آمریکا تصمیم گرفت سطح ارائه خدمات و اطلاعات به شهروندان را افزایش دهد. این اقدام بخش دولتی پاسخی بود به اقدام بخش خصوصی که رو به رشد بود. ایده شهروند بعنوان مشتری برای اولین بار در سال ۱۹۹۳ در آمریکا مطرح شد. اقدامات انجام شده به دو دلیل انجام گرفت: اول آنکه در زمینه بخش تجاری و اقتصای، بخش خصوصی پیشرفت های قابل توجهی در زمینه تجارت الکترونیک کسب کرده بود و دولتها مایل به جبران این عقب ماندگی بودند و دیگر آنکه شهروندان به مرور خواستار دریافت خدمات الکترونیک از سوی دولت ها می شدند. توسعه و کاربرد فناوری اطلاعات در بخش دولتی با هدف استقرار دولت الکترونیک آغازگر مرحله جدیدی است که توسعه آن مستلزم تلفیق علم مدیریت با سایر علوم از جمله علوم مرتبط با کامپیوتر است. این شاخه از علوم و گسترش کاربردی آن در آخرین سالهای دهه ۱۹۹۰ مورد توجه قرار گرفته است و دولتها در تلاش هستند با کاربرد و تولید زیر ساخت های لازم آن گامی مهم در راستای حرکت به سوی جامعه اطلاعاتی بردارند. گرایش به دولت الکترونیک از زمانی آغاز شد مدیریت دولتی به اهمیت فناوری اطلاعات در ساختار کلان جامعه و قابلیت های متحیر کننده آن در فرایند اصلاحات پی ببرد. مهم ترین هدفی که در طول چند دهه گذشته از کاربرد فناوری اطلاعات در بخش دولتی دنبال شده است، بهبود ارتباطات درونی و افزایش کارایی دولت بوده است که به رویکرد درون نگری مدیریت دولتی در کاربرد فناوری اطلاعات معروف است. این رویکرد با ظهور اینترنت و وب جای خود را به رویکرد برون نگری مدیریت دولتی داده است و دولتها درصد هستند با محوریت این رویکرد از الگوی سنتی ارائه خدمات عمومی فاصله گرفته و الگوی دولت الکترونیک را جایگزین آن کنند (شفازند، ۱۳۸۷).
۲-۴-۲- ماهیت دولت الکترونیک
توسعه و کاربری فناوری اطلاعات در بخش دولتی با هدف استقرار دولت الکترونیک آغازگر مرحله جدیدی از حیات مدیریت بخش عمومی است که از واپسین سال های هزاره دوم میلادی مورد توجه تئوری پردازان و کارگزاران بخش عمومی بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است و دولتها در تلاش اند با استقرار آن گام مهمی در راستای حرکت به سوی جامعه اطلاعاتی بر دارند. دولت الکترونیک به عنوان یک ابتکار عمل جدید در صدد است زمینه دسترسی شهروندان به خدمات عمومی را از طریق قابلیت های فناوری اطلاعات فراهم سازد و روابط مدیریت دولتی و شهروندان را به گونه های جدید پایه ریزی کند (یعقوبی، ۱۳۸۶، ص۱۰۳).
۲-۴-۳- تعریف دولت الکترونیک
از دولت الکترونیک تعاریف مختلفی ارائه شده است که از میان آنها به چند مورد اشاره می شود.
گرونلند دولت الکترونیک را به عنوان فرآیندهای تجدید ساختار جهت نیل به کارایی بهتر، خدمات بهتر و مشارکت دموکراتیک تعریف می کند(گرولند^[۲۱]،۲۰۰۱).
دولت الکترونیک عبارت است از استفاده از تکنولوژی اطلاعات بویژه اینترنت، در ارائه خدمات عمومی، با سهولت بیشتر، مشتری پسندتر، با صرفه تر، و در مجموع به طریقی متفاوت و بهتر. به عقیده هیوز در تعریفی وسیع تر می توان دولت الکترونیک را پذیرش هر نوع تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات از جانب دولت تعریف کرد (هیوز، ۱۳۸۳).
دولت الکترونیک، شیوه ای برای دولتها به منظور استفاده از فناوری اطلاعات و دیگر فناوری های جدید است که به افراد تسهیلات لازم جهت دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی، اصلاح کیفیت آنها و ارائه فرصت های گسترده برای مشارکت در فرآیندها و نمادهای مردم سالار می دهد (رضائی و داوری، ۱۳۸۳).
فرگوسن معتقد است دولت الکترونیک مستلزم سبک های رهبری جدید؛ روش جدید بحث و اخذ خط مشی و سرمایه گذاری، روش های جدید ارزیابی آموزشی، روش های جدید گوش دادن به شهروندان، و روش های نوین سازماندهی و ارائه خدمات و اطلاعات می باشد ( فرگوسن^[۲۲]،۱۹۹۳).
دولت الکترونیک عبارت است از ارائه خدمات و اطلاعات دولتی از طریق اینترنت یا سایر رسانه های الکترونیکی که در این صورت سیستم های ارائه خدمات و اطلاعات مبتنی بر اینترنت بر خلاف ساختارهای سنتی که سلسله مراتبی، خطی و یک طرفه اند حالتی غیرسلسله مراتبی، غیرخطی و دو طرفه به خود گرفته و به صورت بیست و چهار ساعته و هفت روز در هفته به ارائه خدمات بر خط می پردازد (وست،۲۰۰۴). دولت الکترونیک به معنای استفاده دولت از اینترنت در راستای ارائه خدمات عمومی، جمع آوری داده ها و بهبود فرآیندهای مردم سالار به کار رفته است (ریچ نیدر^[۲۳]،۲۰۰۳).
دولت الکترونیک به معنی اجرای الگوهای سودمند برای شهروندان، صنعت، کارکنان و سایر ذینفعان با هدف جهت دهی به تعاملات برخط کسب و کار به کار رفته است و درصدد یکپارچه کردن استراتژی، فرایند، سازمان و فن آوری است، به گونه ای که کاربران قادر باشند با روشی آسان به خدمات دسترسی پیدا کنند (واتسون وداویس^[۲۴]،۲۰۰۲).
دولت الکترونیک عبارت است از روش های مختلفی که مدیران دولتی با شهروندان از طریق اینترنت، پست الکترونیکی، ویدئو کنفرانس، و سایر روش های دیجیتالی ارتباط برقرار کنند (کرادو و رامیتو^[۲۵]،۲۰۰۳).
کمیسیون اروپا دولت الکترونیک را بدین گونه توصیف می کند: “کاربرد ICT در مدیریت دولتی که با تغییر سازمانی و مهارت های جدید به منظور بهبود خدمات دولتی و فرایند دموکراتیک، و حمایت قوی جهت خط مشی های عمومی، ترکیب شده است"(اکسون واسکالن^[۲۶]،۲۰۰۸).
بسیاری از صاحب نظران از آنجا که دولت الکترونیک را یک عامل مهم در افزایش دموکراسی می دانند آنرا بدین صورت تعریف می نمایند: “دولت الکترونیک فضایی برای تعاملات قوی مبتنی بر آزادی، بازبودن، و بحث و مطالعه منطقی جهت ایجاد درک از دیدگاه های متفاوت و ارتقاء توافقات مستدل بر موضوع های سیاسی می باشد"(دالبری^[۲۷]،۲۰۰۱).
۲-۴-۴- ویژگی‌های دولت الکترونیک
هدف دولت الکترونیک ارائه خدمات بهتر، با هزینه، کمتر و اثر بخشی بیشتر است؛ ولی نمی‌توان استاندارد مشخصی برای سایر ویژگی‌های آن معرفی کرد، زیرا هر دولتی می‌تواند با توجه به نیازهای جامعه خودش نظام دولت الکترونیک را پایه‌ریزی کند، در واقع دولت الکترونیکی به نوعی دولت باهوش است:
دولت باهوش Government SMART = Government - E
- (S (SMALL : دولت الکترونیک نباید گستردگی بیش از حد داشته باشد؛ تا بتواند از اتلاف نیروی انسانی و سرمایه جلوگیری کند؛ بنابراین بهتر است دولت‌های بزرگ به دولت‌های محلی کوچک‌تر تقسیم شوند؛
- (M (MORAL: دولت الکترونیک باید مقید به اخلاق بوده و حریم اطلاعات خصوصی شهروندان را حفظ نماید؛
- (A (AUDITABLE: دولت الکترونیک باید نسبت به فعالیت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی که انجام می‌دهد جواب گو باشد؛ بدین معنی که شهروندان بتوانند تا حد امکان از روند پیشرفت این فعالیت‌ها آگاهی‌های لازم را کسب کنند؛
- (R (RESPONSIBLE: دولت الکترونیک باید در صورت بروز مشکلاتی ناشی از فعالیت‌هایش به مردم پاسخ گو باشد؛
- (T (TRANSPARENT: دولت الکترونیک باید از موضع شفافی در رابطه با امور شهروندان برخوردار باشد )محمودیمنش و منوچهری، ۱۳۸۵).
۲-۴-۵- سنخ شناسی خدمات دولت الکترونیک
ارائه خدمات بخش عمومی به صورت الکترونیکی با هدف دسترسی آسان شهروندان به خدمات دولتی و حذف عوامل واسطه ای که کاهش شکاف میان مدیریت دولتی و شهروندان را در پی خواهد داشت، از مقاصدی است که دولت الکترونیک دنبال می کند، اما این که دولت الکترونیک قصد ارائه چه نوع خدماتی را دارد و آیا سنخ شناسی^[۲۸] واحدی از خدمات دولت الکترونیک ارائه گردیده است یا خیر، از موضوعاتی است که در این قسمت به آن پرداخته می شود. به طور کلی مطالعات نشان می دهد که به دلیل جدید بودن موضوع، سنخ شناسی به عنوان واحدی از خدمات دولت الکترونیک ارائه نشده است، همان گونه که در میان اعجاز گران مدیریت و اندیشمندان سازمان سنخ شناسی واحدی از اصول حکومت گری خوب که از موضوعات جدید مدیریت دولتی است، وجود ندارد(تیلور^[۲۹]، ۲۰۰۰) از آنجایی که جامعه امروزی به سوی جامعه ای حرکت می کند که اطلاعات در آن اهمیت بنیادین دارد. دولت الکترونیک درصدد است به این خواسته جامعه امروزی پاسخ مثبت داده و با دسته بندی اطلاعات بر مبنای شهروندان، بستر دسترسی همگانی به اطلاعات را بیش از پیش فرآهم آورد. کارکرد ارتباطی دولت الکترونیک نیز تعامل افراد و گروه ها را با بهره گرفتن از پست الکترونیکی و سایر ابزار ممکن، برقرار می سازد و کارکرد تراکنشی هم به شهروندان امکان دسترسی به خدمات ارائه شده بر روی شبکه را می دهد. هم چنین می توان میان زمینه های کاربردی انواع خدمات الکترونیکی نیز تمایز قائل شد و آنها را در سه زمینه به صورت زیر خلاصه کرد: (نال واستروکن^[۳۰]، ۲۰۰۱).
۱- زندگی روزانه: ارائه اطلاعات مورد نیاز شهروندان در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی؛ فرهنگی،اقتصادی، ورزشی و غیره به صورت الکترونیکی.
۲- مدیریت از راه دور: پشتیبانی الکترونیکی از تعامل شهروندان و شرکت ها با مدیریت دولتی.
۳- مشارکت سیاسی: پشتیبانی الکترونیکی از فرآیندهای تصمیم گیری، رای گیری الکترونیکی، بررسی افکار عمومی و غیره.
روند پیشرفت دولت الکترونیک موید آن است که خدمات دولت الکترونیک در آینده به سمت خدمات تعاملی پیش خواهد رفت و به جای ارائه صرف داده ها و اطلاعات بر روی شبکه، زمینه تعامل فزاینده میان شهروندان و مدیریت دولتی در عرصه های مختلف فراهم خواهد شد. مطالعه ی صورت گرفته در سال ۲۰۰۲ توسط یکی از پژوهشگران دولت الکترونیک نیز این مطلب را تائید می کند که حرکت به سوی الگوی دولت الکترونیک با روندی تصاعدی آغاز شده (تات-کیوهو^[۳۱]، ۲۰۰۲) در طراحی وب سایت ها و رویکرد کاربر محور مورد تاکید قرار گرفته است. بر اساس این رویکرد، دولت الکترونیک درصدد است تا بر مبنای خواسته شهروندان به ارائه آن دسته از خدمات عمومی بپردازد که ارضای نیازهای شهروندان را در پی داشته باشد و با عنایت به اینکه تنوع در نیازهای شهروندان کاملاً مشهود است، به جای محدود کردن خدمات دولت الکترونیک در ابعاد اطلاعاتی و ارتباطی، دامنه شمول آن را گسترش داده و خدمات تراکنشی را نیز در محدوده خدمات الکترونیکی بگنجاند.
۲-۴-۶- کاربردهای دولت الکترونیک