معنی بیت: اگر سیاره مشتری که سعد اکبر است حق وفاداری به تو را به جای نیاورد در چشم روزگار حکم زوال یافتن و حقارتش، ناچیز و بی ارزش جلوه کند. (یعنی اگر مشتری وفادار تو نباشد، روزگار، به آسانی، حکم به زوال او بدهد).
۱۶)ای ظلّ تو مثال ره نور ز اختران خورشید ز آفتای دلت مستنیر باد
ظلّ: سایه
مستنیر: نور جوینده، روشنایی جوینده مقابل منیر، روشن (معین)
بین خورشید و آفتاب تناسب (یا ایهام تناسب) و بین ظلّ و آفتاب تضاد وجود دارد.
معنی بیت:‌ای کسی که سایه فرخنده و مبارک تو همچون راه کهکشان، که از پرتو ستارگان روشن است، نورانی و پرتوافشان می باشد. خورشید با آن همه عظمت از آفتاب منور دل تو کسب نور کناد.
۱۷)آن در رکاب مجلس این پرده پرورست در مجلس تو پردگی پرده گیر باد
مجلس: مجازاً اهل مجلس ، کنایه از ستارگان فلک، مجاز مرسل از نوع ذکر محل اراده حال.
پرده: کنایه از فلک و نیز عالم غیب، حرمسرا (فرهنگنامه شعری)
پردگی: هر چیز پوشیده عموماً و زنان و اهل حرم خصوصاً
مرجع «آن» به قرینه‌ بیت قبل، خورشید می باشد.

بباید چو آید بر شهریار چنین پردگی را چنان پرده دار

(نظامی به نقل از فرهنگنامه شعری)
بین پردگی و پرده گیر جناس زاید (مذیل) وجود دارد.
معنی بیت: خورشید که در رکابِ ]اهل[ مجلس (ستارگانِ) این فلک پردگی پرور است در مجلس تو، اهل عفیف حرم باد. (دکتر احمد شوقی نوبر)
۱۸)…… رضای دل تو نیست روشن شبش ز نامه یوم عسیر باد
یوم: روز، ایام
عسیر: سخت، دشوار، مشکل، مقابل یسیر
مصرع اول افتادگی دارد لذا از آن نمی توان معنی درستی استنباط کرد.
۱۹)گر آب بحر نزپی در پروری تست طبع و دمش چو آتش و چون زمهریر باد
دُر پروری:‌ پرورش دادن مروارید
زمهریر:‌سختی سرما، برودت عظیم، باد سرد. در قرآن کریم آیه ۱۳ از سوره ۷۶ آمده:
(متکئین فیها علی الارائک لایرون فیها شمساً و لازمهریرا)، برهان قاطع نوشته؛ جایی است بسیار سرد نزدیک به انتهای کوره هوا، و این لفظ مرکب است از (زم) و (هریر) به معنای سرمای سخت کننده چه زم به معنی سرمای سخت و هریر به معنی کننده باشد که فاعل است. (با تلخیص از لغت نامه)
بین آتش و زمهریر طباق وجود دارد.
معنی بیت: اگر آب دریا برای نثار قدوم تو، مروارید گرانبها نپرورد طبیعت او همچون آتش سوزان و غیرقابل تحمل و نفس و دم او همچون زمهریر سرد و گزنده باد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲۰)ور آنکه نز برای تو باشد عیار کان گنج دلش ز مایه گوهر فقیر باد
معنی بیت: و اگر عیار زر معدن و کان پر از جواهر برای نثار به تو نباشد، گنج خانه دلش خالی از گوهر و زر باد.
۲۱)ور نظم و نثر بنده نه مدح و ثنای تست …………………… غدیر باد
معنی مصراع اول روشن است و مصرع دوم در دیوان تصحیحی مرحوم دکتر آبادی (تنها نسخه تصحیح شده دیوان مجیر)، به صورت فوق آمده است.
۲۲)ور صورت این غزل نه روان بخش عزتست صورت روان زهره چو عشر عشیر باد
زهره:  قصیده‌ی ۲۸
عشرِ عشیر: یک جز از صد جز چیزی

یافت احمد به چهل سال مکانی که نیافت به نود سال براهیم از آن عشر عشیر

(فرهنگنامه شعری به نقل از ناصرخسرو)
بین صورت و صورت روان جناس زاید (مذیل) وجود دارد.
بین عشر و عشیر جناس اشتقاق وجود دارد.
معنی بیت: و اگر صدا و نوای اشعار بنده، روح و روان عزیز تو را آسایش و فرح نبخشد نوای روان بخش زهره نیز یک صدم آن باد.
منابع قصیده‌ی ۱۸
۱-خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل بن علی نجار، دیوان، دکتر ضیاء الدین سجادی، انتشارات زوار، چاپ مهدی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴، ص ۳۳۶.
۲-دیوان خاقانی، همان مأخذ، ص ۱۷۳.
۳-همان، ص ۴۰.
۴-همان، ص ۱۵۷.
وزن قصیده:

مفعول فاعلات مفاعیل فاعلان

بحر:
مضارع مثمن اخرب مکفوف مقصور
شاعر ابتدا به تشبیب و تغزل به وصف معشوق و طلب مهر و وفای او می پردازد سپس در بیت ششم یا بیت تخلص از تغزل وارد مدح امیر ارسلان مجیر الدین می گردد و او را همپایه الب ارسلان سلجوق قلمداد می کند و در پایان با ابیات شریطه و دعای تأیید برای ممدوح آرزوی عمر و دولت جاودان می نماید.
۱)جان و دلم همیشه به عشقت اسیر باد جانا مرا خیال تو نقش ضمیر باد
جانا: کنایه از محبوب و معشوق (فرهنگنامه شعری)
ضمیر: ۱- باطن انسان، اندرون دل ۲-آنچه در خاطر بگذرد، اندیشه ۳-وجدان
بین جان و جانا جناس زاید (مذیل) وجود دارد.
معنی بیت:‌ای جانانه من! جان و دل من همیشه اسیر و گرفتار عشق تو باد و خیال روی تو همیشه نقش شده بر اوج دل و ضمیر من باشد.